phân tích bài thơ bếp lửa
Thơ ca về tình cảm gia đình, đặc biệt là giữa những người bà, người mẹ với con cháu thường để lại những dư âm khó phai trong lòng người đọc. Tình cảm ấy càng sâu đậm và gắn bó hơn khi được đặt vào hoàn cảnh chiến tranh kháng chiến khốc liệt của dân tộc. Thời kì gian khổ ấy của đất nước, hình bóng người bà, người mẹ và gia đình, quê hương trở thành hành trang luôn ở bên người lính, là động lực để họ vững vàng khoác súng trên vai, vượt qua hàng ngàn mưa bom lửa đạn để tiến gần hơn tới chiến thắng. Không thể quên những tác phẩm gây xúc động như " Bầm ơi" của Tố Hữu, " tiếng gà trưa" của Xuân Quỳnh và đặc biệt là "Bếp Lửa". thi phẩm này đã trở thành một kỉ niệm đẹp trong suột cuộc đời gắn bó với thơ ca của Bằng Việt-tác giả tiêu biểu trong chặng đầu của cuộc kháng chiến chống Mĩ.
Được sáng tác trong thời gian tác giả đang học tập ở nước ngoài, bài thơ là dòng hồi tưởng và hoài niệm thấm đẫm tình thương về bà và quê hương, đất nước. Với giọng thơ tâm tình, cảm xúc chân thật và sâu lắng, Bằng Việt đã đưa người đọc quay về với những kí ức tuổi thơ, những kí ức đầy xúc động về bà và bếp lửa. Bài thơ, tất nhiên không nói về bếp lửa nhưng dường như trong nỗi nhớ của tác giả, hiện diện bên bếp lửa bập bùng sớm tối là bà và bà cũng gắn bó với bếp lửa như một phần của cuộc sống. Hai hình ảnh như dìu đỡ, bao bọc lấy nhau, trở thành điểm sáng trong tâm trí nhà thơ trên suốt chặng đường đời.
Bằng Việt đã làm thức dậy một miền kỉ niệm với một khung cảnh vừa thực vừa mơ, từ bếp lửa của rơm rạ gợi về bếp lửa của lòng người:
Một bếp lửa chờn vờn sương sớm
Một bếp lửa ấp iu nồng đượm
Không gian chân thật mở ra,đó là hơi lạnh của một sáng mùa đông và ánh lửa " chờn vờn" qua làn "sương sớm". ngọn lửa mờ tỏ, chấp chới đã đánh thức thị giác của người cháu, hiện lên trong kí ức ông thật sống động. Bếp lửa ấy được bà " ấp iu", gìn giữ cho luôn thật đượm nồng để cháu có bát cơm ngon, thìa canh ngọt, để da thịt không còn buốt giá suốt những tháng đông. Câu thơ không nhắc tới bà mà ta cảm nhận được đôi bàn tay khéo léo, cứ mỗi sáng bà lại kiên nhẫn nhen nhóm ngọn lửa cho cháy thật to, thật đều, công viên thường nhật đã ủ ấm không chỉ qua xúc giác mà còn ủ ấm cả tâm hồn và tình cảm. Bếp lửa ấy lung linh, sinh động tưởng như là bếp lửa của hàng triệu gia đình, " một bếp lửa"-"một bếp lửa" luôn được "ấp iu" và giữ gìn bởi những người bà, người mẹ tần tảo sớm hôm. Người cháu lớn lên trong ấm nồng của hơi lửa và tình cảm sâu đậm của bà để rồi khi hình ảnh bếp lửa " chờn vờn" hiện ra và chuyển động, cháu nhớ bà da diết, cảm xúc nén chặt phải bật lên thành lời " Cháu thương bà biết mấy nắng mưa." Bà dường như nhỏ bé, lặng thầm trong " nắng mưa" - những hiện tượng tự nhiên quen thuộc vẫn diễn ra hàng ngày. Vậy nhưng đằng sau những " việc của trời" là cuộc đời vất vả mà bà chịu đựng, một cuộc đời cháu đã được ở bên và chứng kiến từng năm tháng nhọc nhằn, những năm tháng khắc sâu vào tâm trí cháu từng kỉ niệm và dấu ấn khó phai
Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói
Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi
Bốn tuổi là một khoảng kí ức mà ít ai còn nhớ rõ, vậy nhưng người cháu trong bài thơ vẫn còn in đậm về mùi khói và cái đói mòn mỏi. " Đói mòn đói mỏi" như nhấn mạnh lại vừa nói tránh về cái năm mà nạn đói tràn lan khủng khiếp chưa từng thấy trong lịch sử, cái đói ăn sâu bám rễ vào con người, trở thành một cảm giác luôn trực sẵn, dai dẳng đén nỗi cháu vẫn còn nhớ chứ chưa hề quên. Cái nghèo cái khổ đã làm " bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy", con ngựa gầy hay chính người cũng đang khô rạc? Hình ảnh rất chân thực với những tính từ lột tả sâu sắc một thời kì gian khó của dân tộc, không chỉ là người mà ngay cả loài vật cũng phải gồng mình lên chống chọi với cái nghèo, cái đói,Trong năm tháng đó, mùi khói như len lỏi vào cuộc sống của bà và cháu, cháu theo chân bà nhóm lửa, ngồi tựa bên bà mà khói tỏa khắp nơi. Không còn là ngọn lửa nồng đượm của rơm rạ, sự khan hiếm nguyên liệu đã khiến người ta ấp iu ngọn lửa của gia đình bằng mọi chất liệu có thể dốt. Vậy nên ngọn khói mù mịt, ám vào mắt vào người, vào cả tâm trí để " Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu", dù đã quen mà" sống mũi vẫn còn cay". Cái cay cay ấy đeo bám người cháu đến tận bây giờ, phải chăng còn là những cảm xúc vấn vương nén lại, thương cha mẹ, thương bà và thương cả chính mình, thương gia đình nên nước mắt chảy xuôi.
Tiếp nối hồi ức là " tám năm ròng cháu cùng bà nhóm lửa", một quãng thời gian dài cháu được ở cạnh bà. Đã được nhớ về bà qua thị giác, khứu giác và xúc giác, giờ là đôi tai của tâm thức được thức tỉnh. Làm nền cho khung cảnh của 8 năm là tiếng kêu của chim tu hú gọi hè. Trong tiếng tu hú của kỉ niệm, bằng giọng thơ thật nhẹ nhàng như lời tâm sự thủ thỉ, người cháu nói với người bà, dù chi qua tâm thức thôi " Khi tu hú kêu bà còn nhớ k bà?" " Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế". Người cháu đã lớn lên trong những câu chuyện của bà, được bà yêu thương, chở che nhưng nỗi thiệt thòi của đứa trẻ vắng bóng cha mẹ vẫn còn nguyên đó. Tiếng tu hú da diết, khắc khoải, nó gợi về một nỗi cô đơn, lẻ loi như đồng vọng với trái tim người cháu, tưởng như con chim tu hú ở đồng xa đang có chung một nỗi niềm, nỗi nhớ nhung tha thiết gửi cho cha mẹ. Vậy nhưng có thực người cháu luôn cô đơn vò võ một mình không?
Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe
Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học.
Bà đã làm thay bổn phận của cha mẹ, đã trở thành cô giáo, thành người bạn tâm tình ru ngủ nỗi thiệt thòi và lấp đầy khoảng trống trong tâm hồn cháu. Đáp lại những tình cảm đó, cháu cảm thông và trân trọng sự vất vả của bà, hình ảnh bếp lửa bỗng hiện ra như song hành với tấm lòng ấm áp và cuộc đời khó nhọc của bà, làm cháu thương bà biết mấy. Cháu bỗng ngây thơ tự hỏi " Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà?" " Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?". Có lẽ cháu cũng thương tu hú cô đơn lẻ bóng, tự hỏi tại sao chúng không đến bên bà dể được bà chăm chút, yêu thương.
Sinh ra và lớn lên trong chiến tranh, kí ức của cháu về bà còn xen cả lửa cháy và mất mát. Đó không phải là ngọn lửa sưởi ấm mỗi gia đình mà là ngọn lửa giặc Tây đốt làng " Cháy tàn cháy rụi". Điệp ngữ " cháy " khiến người đọc mường tượng ngay thấy một cảnh tượng hoang tàn, căn nhà của hai bà cháu giờ chỉ còn là một đống đổ nát.. " hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi" nhưng tình người thật sâu sắc, họ vẫn đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh. Rơi vào hoàn cảnh ấy, người ta dễ dàng gục ngã, nhưng không, bà vẫn đứng vững và trở thành điểm tựa. Bà vẫn dặn cháu " đinh ninh" :" bố ở chiến khu bố còn việc bố" " mày có viết thư chớ kể này kể nọ " lời dặn giản dị, ngôn từ gần gũi bỗng gợi tới lời dọa yêu của người bà trong " tiếng gà trưa", chỉ có điều lời dặn của bà thật thấm thía. Tiền tuyến căng thẳng đối đầu với quân thù, bà thương con trai và thấu hiểu cuộc đời người lính, hậu phương cần là điểm tựa tinh thần để họ thêm vững vàng. Bà đã quen với sự hi sinh và giàu đức hi sinh, bà sẵn sàng làm tất cả cho con cháu và cho chính đất nước. Vậy nên cháu dành cho bà ba câu thơ chứa chan tình yêu và sự trân trọng:
Rồi sớm rồi chiều bếp lưả bà nhen
Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sắn
Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng....
Bà nhen và ủ sẵn hai ngọn lửa: ngọn lửa của vật chất và ngọn lửa của tinh thần. Bà đã nhóm lên trong tâm hôn trẻ thơ những tc tốt đẹp: yêu cuộc sống, yêu gia đình, và biết tin vào cách mạng, tin vào kháng chiến, bà đã truyền cho cháu " niềm tin dai dẳng" để bước tiếp vào đời.
Lận đận đời bài biết mấy nắng mưa
mấy chục năm rồi đến tận bây giờ hai tiếng
" lận đận gợi đến dáng người tần tảo, khó nhọc của bà, trải qua bao mùa mưa nắng, cả một quãng đời dài mấy chục năm bà vẫn giữ thói quen nhen nhóm bếp lửa khi cháu đã đi xa. Lần nữa hình tượng "bếp lửa ấp iu nồng đượm" lại hiện về, thổi vào tâm tình tác giả những niềm vui thuở nhỏ. Bà không chỉ nhóm bếp lửa đượm nồng mà còn nhóm dậy trong lòng cháu niềm yêu thương, dạy cháu biết san sẻ nghĩa tình những khoai sắn xôi gạo ngọt bùi đầy vơi. Bà đã dạy cháu làm người, nhóm dạy trong cháu " tâm tình tuổi nhỏ". Những phát hiện, những trải nghiệm rất thật ấy đã khiến nỗi lòng cháu trào dâng và thốt lên " Ôi kì lạ và thiêng liêng - bếp lửa!". Kì lạ và thiêng liêng bởi lẽ cái bếp lửa vô chi vô giác đã gắn liền với bà, gắn bó với cuộc đời hai bà cháu, chứng kiến những dạy dỗ, bảo ban, chăm sóc ân cần của bà, là nhân chứng hùng hồn về tình cảm sâu nặng da diết giữa bà và cháu. Bà đã tạo nên điều kì diệu ấy, bà hiện lên gần gũi, thân thuộc, chứa chan tình thương nhưng cũng thật cao cả. Bà là bà hay đã biến thành bà tiên trong giấc mộng thần tiên?
Bốn câu thơ cuối đã vượt xa ra khỏi những cảm nghĩ về bà. Đó còn là lời tri ân với người thân, với quê hương, với tổ quốc.
Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu
Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả
Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:
- Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?...
Vì nhiệm vụ học tập, người cháu phải xa bà khi bà cần cháu nhất, rời xa đất nước tới xử xở tây âu giá lạnh. Dừng lại ở đây là một dấu chấm như một khoảng lặng của dòng suy nghĩ, một nỗi nghẹn ngào còn vương lại. Cháu đã được đi nhiều nơi, mở mang rất nhiều điều, chặng đường đời của cháu có " trăm " thứ mới lạ. Cuộc sống của cháu khi đó rời xa khói bếp, rời xa ngọn lửa ấp iu nồng đượm, chỉ có " khói trăm tàu" " lửa trăm nhà" và cả "niềm vui trăm ngả" nhưng cháu chưa bao giờ quên đi " bụi khói hun nhèm", ánh lửa " chờn vờn" và nỗi niềm đầy vơi khi dược ở bên cạnh bà. Không có gì có thể thay thế hình ảnh bà trong trái tim cháu, bà đã đứng bên cháu suốt tám năm ròng thì giờ bà sẽ tiếp tục song hành cùng cháu, truyền cho cháu sức mạnh, vừng tin bước tiếp con đường đang đi. Kết lại bài thơ, Bằng Việt lặng thầm hỏi " Sớm mai này bà nhóm bếp lên chưa?...". Câu hỏi vượt lên cả không gian và thời gian, kéo gần khoảng cách giữa bà và cháu. Cháu không quên bà, không lạnh lùng bỏ rơi bà ngay cả trong từng suy ngẫm. Bà còn đó như hình bóng của quê hương tổ quốc luôn hiện hữu trong tim, người cháu khi đã trưởng thành sống giữa xứ người vẫn hướng về dải đất hình chữ S với một tình yêu không bao giờ nguội lạnh.
Bằng chất thơ trữ tình, sâu lắng, Bằng Việt đã thể hiện một tình cảm gia đình mà cụ thể là giữa người bà và đứa cháu một cách thật gần gũi mà cũng thật thiêng liêng. Đó cũng là lời nhắn nhủ người ta biết trân trọng và gìn giữ những tình cảm bình dị mà ẩn chứa sức mạnh tinh thần to lớn ấy. Vật chất có thể mất đi và tìm lại nhưng tình người thì còn mãi với thời gian.
Calendar
Tiêu đề: TUẤN ƠI IN HỘ BÀI CÁI :(( ( PHÂN TÍCH BẾP LỬA) 
