Sinh ra ở một vùng đất nghèo khó, sống cuộc đời người lính gian truân vất vả rồi trở về với bộn bề thời đổi mới, nguyễn duy là nhà thơ giàu trải nghiệm và sáng tạo. Thơ ông là sự kết tinh hài hòa giữ giọng thơ dân dã, đời thường với hồn thơ lãng mạn giàu chất triết lý, tất cả những yếu tố trên đã tạo nên nét duyên thầm độc đáo mà ít nhà thơ nào có được. Ánh trăng là một ví dụ điển hình. Cái giản dị tự nhiên của lời thơ đã góp phần làm nên ý nghĩa sâu sắc đầy tính nhân văn cho toàn thi phẩm . sáng tác 3 năm sau khi cuộc kháng chiến chống mĩ kết thúc, độ lùi ấy đã khiến nhà thơ nhìn nhận rõ hơn về chiến tranh và sự đổi khác trong chính tâm hồn con người, qua đó nhắn nhủ người ta về bài học làm người, về đạo lí ân nghĩa thủy chung với quá khứ.
Nhan đề là sự rút ngắn, cô đọng cho toàn tác phẩm, là chìa khóa diễn giải quan trọng để người đọc bước vào thế giới mà tác giả kì công tạo nên. Nó thể hiện sự tinh tế khó đoán biết của thơ ca khi mà chỉ trong đôi ba từ đã toát nên chất thơ của thi phẩm. " Ánh trăng " cũng vậy, không chi đơn thuần đề cập đến cảm hứng trữ tình, Nguyễn Duy đặt vào đó những ý nghĩa sâu sắc. " Ánh trăng" không còn gợi nên ánh sáng huyền hoặc của thiên nhiên mà gợi nên ánh sáng làm thức tỉnh lương tri con người, là ánh sáng thắp lại những tâm tư tình cảm tưởng như đã bị quên lãng trong dòng chảy của cuộc sống. " Ánh trăng " đã kéo người đọc trở về với quá khứ, nhắc nhở người ta hay biết sống cho hôm nay những không được phép quên ngày hôm qua, quên đi những gì đã từng gắn bó máu thịt với mình.
Bài thơ như một câu chuyện tâm tình với mạch cảm xúc kéo dài mãi.Đó là sự liền mạch gắn kết đặc biệt không bị chia cách bởi bất kì dấu câu nào. Vần thơ này tiếp nối vấn thơ khác, mở ra gần như trọn vẹn cuộc đời của nhân vật trữ tình từ khi còn là một cậu bé cho đến khi trưởng thành và xông pha ra mặt trận.
Hồi nhỏ sống với đồng
rồi với sông với bể
hồi chiến tranh ở rừng
vầng trăng thành tri kỉ
Hai từ " hồi " mở ra hai miền kỉ ức, những kỉ niệm xốn xang thực dậy một thời đẹp đẽ của đời người. hai câu thơ đầu gợi nên không gian khoáng đạt nhưng không rợn ngợp, một không gian quen thuộc như người bạn vô tư của tuổi thơ. Đứa trẻ không bé nhỏ, lẻ loi giữa sự mênh mang, rộng lớn mà thỏa thích chan hòa, ngụp lặn trong sự mát lành của quê hương. " đồng sông bể " như quấn quýt, dìu đỡ, nuôi lớn dứa trẻ, trở thành niềm hạnh phúc lớn lao khi đứa trẻ được lớn lên giữa mẹ thiên nghiên Tiếp nối những đồng sông bể là " rừng ", rừng trong chiến tranh vệ quốc. " nằm nghiêng nhớ núi/ nôn nao ngồi dậy nhơ lưng đèo" nhân vật trữ tình không còn sống với những gì lãng mạn của thời thơ ấu, anh phải đối mặt với sự khắc nghiệt của tự nhiên và hoàn cảnh nhưng vẫn còn ánh sáng bàng bạc của vầng trăng ở cạnh bên. Trăng thay thế cho tất cả, thay thế cho quê hương mà neo đậu vào tâm trí con người, trở thành người bạn tri kỉ đón nhận những sự sẻ chia, giãi bày của người lính, gieo mầm xanh vào tâm hồn họ:
Trần trụi với thiên nhiên
Hồn nhiên như cây cỏ
Hai tính từ đứng đầu câu tạo nên sự liền mạch trong cảm xúc tràn đầy của nhà thơ, chúng làm cụ thể hóa hơn sự gắn kết mật thiệt giữa thiên nhiên và con người. Giữa rừng, núi, sông bể, con người sống thật nhất với chính mình, sống một cách cởi mở mà không phải dè chừng, che đậy, giấu giếm. Con người như biến thành cây cỏ, hồn nhiên như cây cỏ, đón nhận ánh nắng tự nhiên khỏe khoắn về cả thể xác lẫn tinh thần. Đắm chìm trong niềm vui, niềm hạnh phúc ấy, nhân vật trữ tình đã thốt lên:
ngỡ không bao giờ quên
cái vầng trăng tình nghĩa
Gắn bó đến thế, tri kỉ đến thế, làm sao có thể quên được một miền kỉ niệm đẹp, làm sao có thể quên được vầng trăng đã làm nặng đầy thêm cho tâm hồn minh? Hai câu thơ như một lời khẳng định, một lời hứa mà cũng chan chứa niềm tin về tình cảm giứa trăng và người. Những nghĩa tình không đơn thuần là cảm xúc thoáng qua, mờ nhạt mà sâu nặng, thiêng liêng, mang nặng cả sức mạnh của đạo lí, của lí trí. Nhưng đó chỉ là " ngỡ " thôi, " ngỡ " khi mọi thứ còn nguyên vẹn, " ngỡ " khi vẫn còn đang vất vả, gian lao. Cái " ngỡ " ấy đã hao mòn khi chiến tranh kết thúc, khi con người ta được hưởng một cuộc sống tiện nghi hơn và lao vào sống bù cho những năm tháng gian khổ.
Từ hồi về thành phố
quen ánh điện, cửa gương
vầng trăng đi qua ngõ
như người dưng qua đường
Một thời điểm khác tạo nên những tình huống khác. Không còn là " hồi nhỏ" hay " hồi chiến tranh" mà là "hồi về thành phố", con ngừoi cũng không còn cơ hội sống giữa thiên nhiên họ sống trong điều kiện tiện nghi, đầy đủ. " ánh điện cửa gương" không xấu, đó là những thành quả xứng đáng con người phải phấn đấu, thậm chí là hi sinh để đạt được. Song vấn đề bắt nguồn từ những người sống trong tiện nghi đó, họ hòa nhập với nhịp sống mới không hề sai nhưng họ lại tự giam hãm mình trong lối sống chặt chẽ, toan tính đến thực dụng, bốn bức tường vững chắc đã ngăn cản con người đến gần với thiên nhiên và dường như người ta cũng không phản đối hay bận tâm đến điều ấy. Dường như trăng không còn có ích cho họ nữa, vầng trăng từ tình nghĩa, tri kỉ, từ ngỡ không bao giờ quên đã vụt biến thành người dưng qua đường. Không phải vì trăng biến dạng mà vì lòng người đổi thay, người ta đâu còn thủy chung son sắt để tiếp đón trăng nồng nhiệt như ngày nào ở rừng, ở bể? Trăng đi qua ngõ chỉ có sự lạnh lẽo của những bức tường và một thái độ thờ ơ,lạnh nhạt. Câu thơ vang lên nhức nhối, xót xa, như một sự chối bỏ quá khứ, chối bỏ sự gắn bó thiêng liêng thưở nào.
Nhịp sống hối hả và guồng quay của thời gian có lẽ sẽ cuốn người ta đi mãi nếu không có những biến động bất ngờ, những khoảng lặng để con người ngừng lại và suy ngẫm. Đó có thể đơn giản thôi là những giây phút ánh sáng nhân tạo vụt tắt để lại một khoảng không mù mịt. Con người vội vã tìm về với thiên nhiên như một phản xạ tức thời
Thình lình đèn điện tắt
Phòng buyn-đinh tối om
vội bật tung cửa sổ
đột ngột vầng trăng tròn
Vô tình bị đẩy khỏi tiện nghi của " ánh điện, cửa gương", nhân vật trữ tình đã vội vã mở cửa sổ vốn luôn đóng kín để tìm kiếm không khí và ánh sáng. Ba động từ được khéo léo sắp xếp đứng cạnh nhau " vội ", " bật ", " tung" thể hiện hành động mạnh và nhanh đến tức thời, phải chăng lóe lên trong tâm trí của nhân vật đầu tiên là người bạn thiên nhiên với cảm giác đầy tin tưởng? vầng trăng xuất hiện đột ngột trong cái tối om của căn phòng gây nên một nỗi ngạc nhiên. Thực ra vầng trăng tròn luôn ở đó, chờ đợi cánh cửa mở và lòng người thôi không khép kín để trăng được vào. Người bạn tri kỉ thuở nào vẫn vẹn nguyên, tròn đầy và dường như đang nhìn lại con người vô tình bằng ánh mắt bao dung đầy vị tha.
Mặt ngửa lên nhìn mặt
Thấy cái gì rưng rưng
Như là đồng là bể
Như là sông là rừng.
Cũng là một phản xạ tự nhiên thôi, nhân vật trữ tình đối diện với vầng trăng sáng trong một không gian ngột ngạt của tòa buyn-đinh. " Rưng rưng " phải chăng là nước mắt, là một cảm xúc khó tả đang trào dâng trong lòng. Nhìn vào mặt kia là nhìn vào mặt trăng tròn vành vạnh hay nhìn vào sâu tận đáy lòng mình con người đã gặp lại chính mình , gặp lại những gì trong trẻo nhất, đẹp đẽ nhất ,đó là những giây phút thực sự quý giá và đáng trân trọng. Thế nhưng đây không thể là một cuộc gặp tay bắt mặt mừng mà chìm trong im lặng, lắng dần rồi đưa nhân vật trữ tình vào suy nghĩ. Trăng sao vẫn còn tròn đây, vô tư, độ lượng đến vậy, ngay cả khi đối mặt với người đã phũ phàng quay lưng với quá khứ. Cái tròn đầy vẹn nguyên ấy gợi về cho người ta những giá trị còn đó mà tưởng như đã mất đi trong dòng đời hối hả. Trăng đem trả lại cho người những tình sâu nghĩa nặng, trả lại những đồng sông bể đã khuất xa sau dãy nhà cao tầng. Cảm xúc dạt dào dâng lên nhưng cũng nén lại bởi nỗi xót xa, nghẹn ngào:
Trăng cứ trong vành vạnh '
kể chi người vô tình
ánh trăng im phăng phắc
đủ cho ta giật mình.
Trăng bao dung, vị tha, cái vành vạnh của trăng làm đầy lên sự thiếu hụt của con người . Vậy nhưng đối diện trước sự độ lượng ấy, trong im lặng người ta không cho phép mình dễ dàng quên đi những thờ ơ vô tâm của bạn thân. Ánh trăng chiếu sáng những tăm tối của không gian và thắp sáng cả những mảng khuất của tâm hồn. Tiếng nói của chính lương tri đã làm thức tỉnh con người về đạo lí làm người, về sự thủy chung ân tình với quá khứ. Không chỉ còn là tôi- 1 cá thể mà là ta - là nhiều người, nhiều thế hệ đang dần quên lãng những giá trị cao đẹp phải giật mình rưng rưng trước ánh sáng của thiên nhiên- ánh sáng của tâm hồn và lí trí.
Bằng ngôn ngữ rất đời thường nhưng chứa đừng bài học làm người sâu sắc, bài thơ là lời tự vấn của Nguyễn Duy về đạo lí uống nước nhớ nguồn. tác giả đã dẫn dắt người đọc quay ngược thời gian thăm lại kí ức rồi trở về hiện tại bằng những vần thơ chân thực, không màu mè và trung thành với cảm xúc, ông muốn nhắn nhủ rằng đừng quên đi ngày hôm qua, hãy biết trân trọng những giá trị cao đẹp đang dần bị quên lãng trong cuộc sống.
from: Muối aka Kim
Calendar
Tiêu đề: Phân tích bài thơ ÁNH TRĂNG này, tớ làm k đc hay lắm, a e đừng chặt chém nhá ^^ 
